Umowa agencyjna – treść i przedmiot umowy + wzór

Umowa agencyjna a przepisy prawa

Zgodnie z przepisem art. 758 Kodeksu cywilnego:

• Przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu [por. § 1];
• Do zawierania umów w imieniu dającego zlecenie oraz do odbierania dla niego oświadczeń agent jest uprawniony tylko wtedy, gdy ma do tego umocowanie [por. § 2].

Treścią zobowiązania agenta jest:

• pośredniczenie przy zawieraniu umów (agent-pośrednik) – obowiązki agenta w tym zakresie polegają np. na składaniu i zbieraniu ofert, prezentowaniu usług, jakie świadczy dający zlecenie, wyszukiwanie osób, z którymi można zawierać umowy, udział w rokowaniach mających na celu zawarcie umowy, skłanianie osób trzecich do zawarcia umowy lub przyjęcia oferty, przekazywanie próbek, informowanie o warunkach umów i właściwościach towaru.
• zawieranie umów w imieniu dającego zlecenie (agent-pełnomocnik) – obowiązek ten polega głównie na zawieraniu określonych umów w imieniu dającego zlecenie, np. umów sprzedaży, dostawy, najmu, ubezpieczenia.

Jak słusznie wskazuje się w orzecznictwie, wyróżnia się dwa typy umów agencyjnych agencji połączonej z pełnomocnictwem, czyli umowy typu przedstawicielskiego oraz umowy pośrednictwa. W tym drugim typie umowy agencyjnej usługi agenta sprowadzają się wyłącznie do czynności faktycznych – pośredniczenia. Na takie rozróżnienie wskazuje już sama treść art. 758 kodeksu cywilnego, z której to wynika, że przez umowę agencyjną przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, do stałego pośredniczenia, za wynagrodzeniem, przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu. Obowiązki agenta pośrednika polegają na pośredniczeniu przy zawieraniu umów na rzecz zleceniodawcy, zaś istotą działalności agenta przedstawiciela jest zawieranie umów w imieniu zleceniodawcy, powierzenie przedstawicielstwa musi być wsparte pełnomocnictwem. W zakresie typu umowy – agencji pośredniczącej, ustawowe ujęcie przedmiotu działania agenta (pośrednika) wskazuje na to, że przez zawarcie samej umowy agencyjnej agent zostaje z reguły zobowiązany do dokonywania dla dającego zlecenie jedynie czynności faktycznych (pośredniczenia), których celem jest doprowadzenie do powstania stosunków prawnych między dającym zlecenie a osobą trzecią [tak Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 14 listopada 2019 r., sygn. akt I SA/Go 494/19].

Stronami umowy agencyjnej są:

• przyjmujący zlecenie (agent);
• dający zlecenie przedsiębiorca.

Umowa agencyjny dotyczy wyłącznie przedsiębiorców, tym samym jeśli jedna ze stron nie jest przedsiębiorcą, to taka umowa nie stanowi umowy agencyjnej.

Cechą charakterystyczną dla umowy agencyjnej jest stałość usług świadczonych przez agenta na rzecz przedsiębiorcy, a co za tym idzie umowa, której przedmiotem jest zobowiązanie do dokonania jednorazowej czynności prawnej, powinna być kwalifikowana jako umowa zlecenia.

Stosunki agencji – zlecenia cechują: podporządkowanie, określenie miejsca sprzedaży, zasady powierzenia mienia, rozliczenia, odpłatności, odpowiedzialności za zatrudniony personel, zastępstwo agenta na czas jego nieobecności itd., a mimo to, nie stają się one przez to stosunkami pracy, z konsekwencjami wynikającymi z przepisów regulujących stosunek pracy. Tak więc pewne podobieństwo do stosunków pracy, czy nawet występowanie w stosunku agencyjnym pewnych drugorzędnych zresztą cech występujących także w stosunku pracy, nie powoduje przekształcenia tego stosunku – bez woli stron tego stosunku – w stosunek pracy i nie czyni z agenta pracownika [tak Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 1979 r., sygn. akt I CR 440/78].

Obowiązki stron umowy agencyjnej

Obowiązki agenta

Agent zobowiązany jest w szczególności przekazywać wszelkie informacje mające znaczenie dla dającego zlecenie oraz przestrzegać jego wskazówek uzasadnionych w danych okolicznościach, a także podejmować, w zakresie prowadzonych spraw, czynności potrzebne do ochrony praw dającego zlecenie.

Co szczególnie istotne, jeśli postanowienia umowy agencyjnej stoją w sprzeczności z powyższymi ustawowymi obowiązkami, to postanowienia te są nieważne.

Obowiązki dającego zlecenie

Dający zlecenie zobowiązany jest:

• przekazywać agentowi dokumenty i informacje potrzebne do prawidłowego wykonania umowy.
• w rozsądnym czasie zawiadomić agenta o przyjęciu lub odrzuceniu propozycji zawarcia umowy oraz o niewykonaniu umowy, przy której zawarciu agent pośredniczył lub którą zawarł w imieniu dającego zlecenie.
• zawiadomić w rozsądnym czasie agenta o tym, że liczba umów, których zawarcie przewiduje, lub wartość ich przedmiotu będzie znacznie niższa niż ta, której agent mógłby się normalnie spodziewać.

Analogicznie jak w przypadku obowiązków agenta, jeśli postanowienia umowy agencyjnej stoją w sprzeczności z powyższymi ustawowymi obowiązkami, to postanowienia te są nieważne.

Prowizja agencyjna

Umowa agencyjna ma charakter odpłatny (element przedmiotowo istotny). Jeśli wysokość wynagrodzenia jest uzależniona od liczby lub wartości umów zawartych z klientami, mamy do czynienia z prowizją.

Przepis art. 758(1) Kodeksu cywilnego stanowi, że:

• Jeżeli sposób wynagrodzenia nie został w umowie określony, agentowi należy się prowizja [por. § 1];
• Prowizją jest wynagrodzenie, którego wysokość zależy od liczby lub wartości zawartych umów [por. § 2];
• Jeżeli wysokość prowizji nie została w umowie określona, należy się ona w wysokości zwyczajowo przyjętej w stosunkach danego rodzaju, w miejscu działalności prowadzonej przez agenta, a w razie niemożności ustalenia prowizji w ten sposób, agentowi należy się prowizja w odpowiedniej wysokości, uwzględniającej wszystkie okoliczności bezpośrednio związane z wykonaniem zleconych mu czynności [por. § 3].

Jeśli strony nie ustaliły wysokości prowizji, agentowi przysługuje prowizja w wysokości przyjętej zwyczajowo. Prowizję określa się wówczas z uwzględnieniem rodzaju stosunków łączących agenta i dającego zlecenie (w szczególności wartości umów objętych pośrednictwem, rodzaju zbywanego produktu, konkurencji na rynku, pozycji rynkowej stron, zakresu czynności zleconych agentowi w odniesieniu do miejsca działalności prowadzonej przez agenta [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1999 r., sygn. akt II CKN 530/98].

Wynagrodzenie należne agentowi może mieć charakter wynagrodzenia pieniężnego (w praktyce obrotu jest to reguła) lub wynagrodzenia niepieniężnego (np. premia w postaci akcji spółki będącej dającym zlecenie) [tak D. Bucior [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom IV. Zobowiązania. Część szczególna (art. 535-764(9)), red. M. Fras, M. Habdas, WKP 2018, art. 758(1)].

Zakaz konkurencji w umowie agencyjnej

Zgodnie z przepisem art. 764(6) Kodeksu cywilnego:

• Strony mogą, w formie pisemnej pod rygorem nieważności, ograniczyć działalność agenta mającą charakter konkurencyjny na okres po rozwiązaniu umowy agencyjnej (ograniczenie działalności konkurencyjnej). Ograniczenie jest ważne, jeżeli dotyczy grupy klientów lub obszaru geograficznego, objętych działalnością agenta, oraz rodzaju towarów lub usług stanowiących przedmiot umowy [por. § 1];
• Ograniczenie działalności konkurencyjnej nie może być zastrzeżone na okres dłuższy niż dwa lata od rozwiązania umowy [por. § 2];
• Dający zlecenie obowiązany jest do wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania, chyba że co innego wynika z umowy albo że umowa agencyjna została rozwiązana na skutek okoliczności, za które agent ponosi odpowiedzialność [por. § 3];
• Jeżeli wysokość sumy, o której mowa w § 3, nie została w umowie określona, należy się suma w wysokości odpowiedniej do korzyści osiągniętych przez dającego zlecenie na skutek ograniczenia działalności konkurencyjnej oraz utraconych z tego powodu możliwości zarobkowych agenta [por. § 4];

Powyższy przepis stanowi, iż strony umowy mają możliwość wprowadzenia do niej klauzuli umownej ograniczającej działalność agenta o charakterze konkurencyjnym. Określenie zakresu działalności konkurencyjnej zależny od umowy stron. Zakaz konkurencji wprowadzony do umowy, co do zasady, obowiązywać będzie w czasie trwania umowy agencyjnej, a po jej ustaniu strony nie mogą ustanowić ograniczenia na okres dłuższy niż dwa lata od dnia rozwiązania umowy agencyjnej.

Należy pamiętać o odpłatnym charakterze zakazu konkurencji, co oznacza, że po stronie dającego zlecenie powstaje obowiązek wypłacania agentowi odpowiedniej sumy pieniężnej za ograniczenie działalności konkurencyjnej w czasie jego trwania.

Dającemu zlecenie przysługuje prawo umożliwiające mu odwołanie zakazu konkurencji przed upływem terminu rozwiązania umowy.

Skutek w postaci zwolnienia dającego zlecenie od obowiązku zapłaty świadczenia wyrównawczego następuje natomiast dopiero po upływie 6 miesięcy od chwili skutecznego złożenia oświadczenia woli o odwołaniu zakazu konkurencji. W literaturze słusznie wskazuje się, że jeżeli zatem dający zlecenie odwołał zakaz konkurencji w ostatnim dniu obowiązywania umowy, jest zobowiązany do wypłacania świadczenia przez okres najbliższych 6 miesięcy. W przypadku gdy strony określiły umownie wysokość świadczenia wyrównawczego jako jednorazową kwotę za maksymalny okres 2 lat obowiązywania zakazu konkurencji, powinna ona ulec stosunkowemu obniżeniu [tak L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 764(7)].

Jeżeli agent wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi dający zlecenie, może on zwolnić się z obowiązku przestrzegania ograniczenia działalności konkurencyjnej przez złożenie dającemu zlecenie oświadczenia na piśmie przed upływem miesiąca od dnia wypowiedzenia [por. art. 764(8) Kodeksu cywilnego].

Jeśli chcesz wiedzieć więcej o zakazie praktyk ograniczających konkurencję, to przejdź tutaj.

Czym jest świadczenie wyrównawcze agenta ?

Po rozwiązaniu umowy agencyjnej agent może żądać od dającego zlecenie świadczenia wyrównawczego, jeżeli w czasie trwania umowy agencyjnej pozyskał nowych klientów lub doprowadził do istotnego wzrostu obrotów z dotychczasowymi klientami, a dający zlecenie czerpie nadal znaczne korzyści z umów z tymi klientami. Roszczenie to przysługuje agentowi, jeżeli, biorąc pod uwagę wszystkie okoliczności, a zwłaszcza utratę przez agenta prowizji od umów zawartych przez dającego zlecenie z tymi klientami, przemawiają za tym względy słuszności [por. art. 764(3) § 1 Kodeksu cywilnego].

Świadczenie wyrównawcze nie przysługuje agentowi, jeżeli:

• dający zlecenie wypowiedział umowę na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi agent, usprawiedliwiających wypowiedzenie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia;
• agent wypowiedział umowę, chyba że wypowiedzenie jest uzasadnione okolicznościami, za które odpowiada dający zlecenie, albo jest usprawiedliwione wiekiem, ułomnością lub chorobą agenta, a względy słuszności nie pozwalają domagać się od niego dalszego wykonywania czynności agenta;
• agent za zgodą dającego zlecenie przeniósł na inną osobę swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy.

Wypowiedzenie umowy agencyjnej

Zgodnie z przepisem art. 764(1) Kodeksu cywilnego:

• Umowa zawarta na czas nieoznaczony może być wypowiedziana na miesiąc naprzód w pierwszym roku, na dwa miesiące naprzód w drugim roku oraz na trzy miesiące naprzód w trzecim i następnych latach trwania umowy. Ustawowe terminy wypowiedzenia nie mogą być skracane [por. § 1];
• Ustawowe terminy wypowiedzenia mogą zostać umownie przedłużone, z tym że termin ustalony dla dającego zlecenie nie może być krótszy niż termin ustalony dla agenta. Przedłużenie terminu dla agenta powoduje takie samo przedłużenie dla dającego zlecenie [por. § 2];
• Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, termin wypowiedzenia upływa z końcem miesiąca kalendarzowego [por. § 3].

Co do zasady, rozwiązanie umowy agencyjnej jest upływ terminu (w postaci dies certus an, certus quando) zastrzeżonego w umowie agencyjnej. W takim przypadku mamy do czynienia z umową zawartą na czas oznaczony.

Nadzwyczajne wypowiedzenie

Umowa agencyjna, chociażby była zawarta na czas oznaczony, może być wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia z powodu niewykonania obowiązków przez jedną ze stron w całości lub znacznej części, a także w przypadku zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności. Jeżeli wypowiedzenia dokonano na skutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność druga strona, jest ona zobowiązana do naprawienia szkody poniesionej przez wypowiadającego w następstwie rozwiązania umowy.

Za przypadek losowy uzasadniający w świetle wiążącej strony umowy niezwłoczne rozwiązanie przez agenta umowy zawartej na warunkach zlecenia może być uznana tylko taka choroba, która swym stopniem nasilenia uniemożliwia mu kontynuowanie działalności nawet w ciągu okresu przewidzianego do daty rozwiązania tej umowy. Nie bez znaczenia przy takim ustaleniu jest uwzględnienie wszystkich warunków związanych ze sposobem wykonywania umowy od strony praktycznej, a więc charakteru typowych czynności i odpowiadających im okoliczności stresujących [por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1985 r., sygn. akt IV PR 284/85].

Elementy umowy agencyjnej

Do najważniejszych elementów umowy agencyjnej należą:

• określenie stron umowy, tj. agencja i dającego zlecenie;
• wskazanie, czy umowa jest zawarta na czas określony czy nieokreślony (Umowę zawartą na czas oznaczony, a wykonywaną przez strony po upływie terminu, na jaki została zawarta, poczytuje się za zawartą na czas nieoznaczony);
• wynagrodzenie (co do zasady wynagrodzenie agenta przybiera postać prowizji);
• prawo wyłączności dla agencja;
• umowny zakaz konkurencji;
• określenie obowiązków stron umowy;
• określenie sposobu rozwiązania umowy;
• wypowiedzenie umowy, określenie nadzwyczajnego wypowiedzenia umowy.

Przepisy kodeksu cywilnego nie określają formy zawarcia umowy agencyjnej, co oznacza, iż może ona zostać zawarta w sposób:

• ustny;
• pisemny;
• czynności konkludentne.

Jednakże dla celów dowodowych warto taką umowę zawrzeć na piśmie.

Wzór umowy agencyjnej

Wzór umowy agencyjnej możesz pobrać tutaj

Umowa agencyjna – podsumowanie

Ustawowe ujęcie przedmiotu działania agenta wskazuje na to, że przez zawarcie samej umowy agencyjnej agent zostaje z reguły zobowiązany do dokonywania dla dającego zlecenie jedynie czynności pośredniczenia, których celem jest doprowadzenie do powstania stosunków prawnych, np. zawarcia umowy między dającym zlecenie a osobą trzecią. Pamiętaj, że umowa agencyjna zobowiązuje do odprowadzania składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, wypadkowe i zdrowotne.