Umowa pożyczki – treść i przedmiot umowy + wzór

Umowa pożyczki – zagadnienia ogólne

Zgodnie z przepisem art. 720 Kodeksu cywilnego:

• Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości [por. § 1];
• Umowa pożyczki, której wartość przekracza tysiąc złotych, wymaga zachowania formy dokumentowej [por. § 2];

Stronami umowy pożyczki są:

• dający pożyczkę, inaczej pożyczkodawca;
• biorący pożyczkę, inaczej pożyczkobiorca.

Co więcej, pożyczkodawcą może być zarówno osoba fizyczna jak i osoba prawna. Jeśli pożyczkę udziela bank, to czynność ta staje się czynnością bankową, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe. O odrębności umowy kredytu (art. 69 ust. 1 Prawa bankowego) od umowy pożyczki (art. 720 § 1 k.c.) przesądza zobowiązanie się przez bank do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel (a nie przeniesienie własności tych środków) oraz zobowiązanie się kredytobiorcy do korzystania z wypłaconych środków na warunkach określonych w umowie oraz zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty i zapłaty prowizji od udzielonego kredytu (a nie do zwrotu takiej samej ilości pieniędzy) [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 kwietnia 2022 r., sygn. akt VI ACa 770/21].

Przedmiotem umowy mogą być pieniądze (znaki pieniężne, pieniądz gotówkowy lub bezgotówkowy, pieniądze polski i zagraniczne) albo rzeczy oznaczone tylko co do gatunku. W umowie pożyczki pożyczkodawca zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Zobowiązanie biorącego sprowadza się do zwrotu tej samej ilości pieniędzy albo tej samej ilości rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.

Umowa pożyczki może być zawarta zarówno na czas oznaczony jak i nieoznaczony, zdarza się, że udostępnienie przedmiotu pożyczki do korzystania przez biorącego może też być odpłatne, co też powinno wynikać z umowy. W orzecznictwie wskazuje się, że Umowa pożyczki może mieć charakter odpłatny, a odpłatność może być w ramach swobody umów zastrzeżona przez strony w postaci odsetek. Odsetki te mają wówczas charakter odsetek kapitałowych (zwykłych) i stanowią wynagrodzenie za używanie cudzego kapitału. Stosuje się do nich art. 359 k.c., który w § 1 stanowi, że odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu [por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2023 r., sygn. akt II NSNc 146/23].

Do najważniejszych elementów umowy należą:

• oznaczenie stron;
• określenie ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku;
• zobowiązanie się do ich przeniesienia;
• warunki wypowiedzenia umowy;
• zabezpieczenie zwrotu pożyczki;
• obowiązek zwrotu przedmiotu pożyczki.

Jeżeli w związku z zawarciem umowy, o której mowa w art. 720(2) § 1, biorący pożyczkę zobowiązuje się udzielić zabezpieczenia zwrotu pożyczki, zobowiązanie to należy określić w umowie. W takim przypadku w umowie wskazuje się sposób zabezpieczenia oraz, stosownie do okoliczności, rzecz lub prawo majątkowe będące przedmiotem zabezpieczenia i jego wartość albo określoną w inny sposób sumę zabezpieczenia [por. Art. 720(3) § 1 Kodeksu cywilnego].

Pożyczyłeś pieniądze od członka rodziny i zastanawiasz się jakie niesie to za sobą skutki podatkowe oraz jakie czynności formalne powinieneś wykonać? Jeśli tak, to przejdź do tego artykułu.

Odsetki

Umowa pożyczki może być nieodpłatna albo odpłatna. Jednakże przepis art. 720 § 1 Kodeksu cywilnego nie wyłącza prawa dającego pożyczkę pieniężną do żądania od biorącego pożyczkę odsetek oraz pozaodsetkowych kosztów, z zachowaniem przepisów poniższych.

Przez pozaodsetkowe koszty związane z zawarciem umowy pożyczki pieniężnej należy rozumieć wynikające z tej lub innej umowy lub z innej czynności prawnej:

• marże, prowizje lub opłaty związane z przygotowaniem umowy pożyczki, udzieleniem pożyczki lub jej obsługą, albo koszty o podobnym charakterze;
• opłaty związane z odroczeniem terminu spłaty pożyczki, jej nieterminową spłatą albo koszty o podobnym charakterze;
• koszty usług dodatkowych, w szczególności koszty ubezpieczeń, koszty związane z ustanowieniem zabezpieczenia pożyczki, koszty pozyskiwania informacji dotyczących biorącego pożyczkę, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do zawarcia umowy – z wyłączeniem opłat notarialnych oraz danin o charakterze publicznoprawnym, które strony są zobowiązane ponieść w związku z zawarciem umowy [por. art. 720(1) § 2 Kodeksu cywilnego].

Jeżeli dającego pożyczkę reprezentuje przy zawarciu umowy agent lub inna osoba, za której pośrednictwem dający pożyczkę zawiera umowę lub przy której pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, do pozaodsetkowych kosztów związanych z zawarciem umowy pożyczki wlicza się również wynagrodzenie agenta lub tej osoby, o ile ponosi je biorący pożyczkę [por. art. 720(1) § 3 Kodeksu cywilnego].

W przepisie art. 720(2) § 1 Kodeksu cywilnego wskazano, że jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej, w umowie pożyczki pieniężnej zawieranej z osobą fizyczną i niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową tej osoby łączna wysokość pozaodsetkowych kosztów nie może przekraczać maksymalnej wysokości pozaodsetkowych kosztów określonej wzorem:

MPK = K x n/R x 20%

w którym poszczególne symbole oznaczają:

MPK – maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów,

K – całkowitą kwotę pożyczki, rozumianą jako suma wszystkich środków pieniężnych nieobejmujących współfinansowanych kosztów pożyczki, które dający pożyczkę wydaje biorącemu pożyczkę na podstawie umowy,

n – okres spłaty wyrażony w dniach, licząc od dnia wydania przedmiotu pożyczki,

R – liczbę dni w roku.

Przed zawarciem umowy, dający pożyczkę zobowiąznay jest do poinformowania biorącego pożyczkę w sposób jednoznaczny i zrozumiały o łącznej wysokości pozaodsetkowych kosztów, wysokości odsetek oraz kwocie należnej z tytułu odsetek, którą jest on zobowiązany zapłacić w związku z zawarciem umowy.

W przypadku spłaty pożyczki przed terminem określonym w umowie nie można żądać odsetek za okres pozostały do zakończenia okresu, na który zgodnie z umową została udzielona pożyczka. Z kolei w przypadku spłaty pożyczki, przed terminem określonym w umowie poniesione pozaodsetkowe koszty ulegają obniżeniu o te koszty, które dotyczą okresu, o który skrócono czas obowiązywania umowy, chociażby biorący pożyczkę poniósł je przed tą spłatą.

Odstąpienie od umowy przez dającego pożyczkę

Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego drugiej strony. Uprawnienie to nie przysługuje dającemu pożyczkę, jeżeli w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć [por. art. 721 Kodeksu cywilnego].

Istotą umowy pożyczki jest obowiązek zwrotu jej przedmiotu, a treść umowy przesądza o chwili, w której ów przedmiot umowy powinien być zwrócony. nZły stan majątkowy i wątpliwość zwrotu pożyczki daje możliwość dającemu pożyczkę nie tylko do odstąpienia od umowy, ale i również do odmowy wydania przedmiotu pożyczki, ale tylko wtedy, gdy o takim stanie nie wiedział.

Odpowiedzialność za wady

Jeżeli rzeczy otrzymane przez biorącego pożyczkę mają wady, dający pożyczkę obowiązany jest do naprawienia szkody, którą wyrządził biorącemu przez to, że wiedząc o wadach nie zawiadomił go o nich. Przepisu powyższego nie stosuje się w wypadku, gdy biorący mógł z łatwością wadę zauważyć [por. art. 724 Kodeksu cywilnego].

Odpowiedzialność dającego obejmuje szkody wyrządzone biorącemu przez to, że pomimo posiadanej wiedzy nie zawiadomił pożyczkobiorcy o wadach. Ciężar udowodnienia istnienia wad i wiedzy o nich dającego pożyczkę spoczywa na biorącym. Odpowiedzialność odnosi się wiec do wprowadzenia w błąd pożyczkobiorcy. Dający pożyczkę nie odpowiada bowiem za sam fakt, że rzecz będąca przedmiotem umowy ma wady, ale za to, że nie zawiadomił o nich biorącego. Zastrzeżenie odpowiedzialności nie ma zastosowania do sytuacji, w której biorący mógł z łatwością wady zauważyć [tak G. Sikorski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 724].

Umowa pożyczki a skutki podatkowe

Pożyczka od członka rodziny

W zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych można zastosować zwolnienie od podatku określone w art. 9 pkt 10 lit. b) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.

W myśl ww. regulacji zwalnia się od podatku od czynności cywilnoprawnych pożyczki w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej między członkami najbliższej rodziny pod warunkiem:

• złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych właściwemu organowi podatkowemu w terminie 14 dni od daty dokonania czynności, z wyłączeniem przypadku, gdy umowa została zawarta w formie aktu notarialnego;
• udokumentowania otrzymania pieniędzy przez biorącego pożyczkę dowodem przekazania na jego rachunek płatniczy lub na jego inny rachunek w banku lub w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej, lub przekazem pocztowym.

Ulga w podatku od czynności cywilnoprawnych przysługuje osobie, która otrzymała pożyczkę od najbliższych, m.in. żony, męża, zstępnego (np. córki, syna, wnuczki, wnuka), wstępnego (np. matki, ojca, babci, dziadka), siostry czy brata, pod warunkiem otrzymania kwoty pożyczki w wysokości 10 434,00 zł od dnia 13 października 2022 r.

Więcej na temat pożyczki w rodzinie bez odsetek przeczytasz tutaj.

Pożyczka od osoby niespokrewnionej

W przypadku, gdy strony umowy pożyczki uzgodnią w zawieranej umowie, że pożyczka zostaje udzielona bez jakiegokolwiek wynagrodzenia dla pożyczkodawcy za udostępnienie pożyczkobiorcy kapitału, to udzielona pożyczka ma charakter nieodpłatny. Tym samym nieoprocentowana pożyczka nie spowoduje powstania po stronie pożyczkobiorcy przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia, co oznacza, że strona nie będzie zobowiązana do zapłaty podatku dochodowego od osób fizycznych. W konsekwencji udzielenie nieoprocentowanej pożyczki przez osobę niespokrewnioną nie będzie rodzić obowiązku podatkowego, bowiem spowoduje to powstanie nieodpłatnego świadczenia.

Więcej na temat nieoprocentowanej pożyczki od osoby niespokrewnionej przeczytasz tutaj.

Wzór umowy pożyczki

Wzór umowy pożyczki możesz pobrać tutaj.

Umowa pożyczki – podsumowanie

Wykonanie zobowiązania przez pożyczkodawcę polega na przeniesieniu na własność na pożyczkobiorcę określonej ilości pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku. Przekazanie pieniędzy, bądź też rzeczy oznaczonych co do gatunku następuje na własność, a zatem w interesie podmiotu, który je otrzymuje. Biorący pożyczkę uzyskuje uprawnienie do swobodnego dysponowania nimi jako realizacji swojego interesu.