Zasiłek macierzyński – co się zmieni w 2023 roku?

O tym co ulegnie modyfikacji przeczytasz w niniejszym artykule.

Zasiłek macierzyński a obowiązujące przepisy prawa

Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa reguluje kwestie związane z zasiłkiem macierzyńskim. Przede wszystkim wskazać należy, że zasiłek macierzyński jest świadczeniem z tytułu macierzyństwa (rodzicielstwa) i zastępującym wynagrodzenie za pracę.

Prawo do zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która w okresie ubezpieczenia chorobowego, albo w okresie urlopu wychowawczego:

• urodziła dziecko;
• przyjęła dziecko w wieku do 7 roku życia na wychowanie i wystąpiła do sądu opiekuńczego w sprawie jego przysposobienia (w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia);
• przyjęła na wychowanie w ramach rodziny zastępczej dziecko w wieku do 7 roku (w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego – do 10 roku życia), z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej [por. art. 29 ust. 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa].

Prawo do zasiłku macierzyńskiego mogą nabyć wyłącznie trzy grupy podmiotów:

• matka dziecka;
• ojciec dziecka;
• członkowie najbliższej rodziny.

Tym samym, co do zasady zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej matce, jednakże w przypadku:

• zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,
• porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem, o którym mowa w pkt 1, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem;
• niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą ubezpieczeniem, o którym mowa w pkt 1, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji;

– zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonemu – ojcu dziecka albo innemu ubezpieczonemu członkowi najbliższej rodziny, który uzyskał prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego lub przerwał działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, za okres przypadający po dniu zaistnienia tych okoliczności [por. por. art. 29 ust. 9 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa].

Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego

Zgodnie z przepisem art. 29a ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa:

Co więcej przyjęcie przez ustawodawcę, że wypłata zasiłku macierzyńskiego odpowiada okresowi urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego wskazuje, że jest to jeden okres zasiłkowy. Oznacza to, że jest okres wyznaczający wypłatę zasiłku w odniesieniu do poszczególnych zdarzeń uprawniających do zasiłku macierzyńskiego, niezależnie od tego, przez ilu ubezpieczonych z tytułu danego zdarzenia będzie wykorzystany.

Ubezpieczona matka dziecka, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. Ubezpieczony, nie później niż 21 dni po przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka albo po przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie mu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.

Po złożeniu stosownego wniosku ubezpieczona – matka dziecka może dzielić się z ubezpieczonym – ojcem dziecka korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego:

• 20 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
• 33 tygodnie w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
• 35 tygodni w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
• 37 tygodni w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.

Z zasiłku macierzyńskiego może skorzystać także ubezpieczony ojciec dziecka lub inny ubezpieczony członek rodziny jeżeli:

• matka dziecka umrze lub porzuci dziecko oraz
• osoby te przerwą zatrudnienie lub inną działalność zarobkową w celu sprawowania opieki nad dzieckiem.

Z zasiłku macierzyńskiego może skorzystać także ubezpieczony ojciec dziecka, jeżeli matka dziecka wykorzysta co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego.

Urlop rodzicielski

• 32 tygodnie w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
• 34 tygodnie w przypadku urodzenia dwojga lub więcej dzieci przy jednym porodzie.

Ubezpieczonemu ojcu dziecka prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony jako okres urlopu rodzicielskiego przysługuje na równi z ubezpieczoną matką dziecka. W przypadku równoczesnego korzystania z zasiłku przez oboje rodziców łączny wymiar urlopu rodzicielskiego nie może przekraczać wymiaru, o którym mowa powyżej.

Urlop rodzicielski jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi 32 lub 34 tygodnie, w zależności od liczby dzieci urodzonych w trakcie jednego porodu.

Z kolei żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem:

• pierwszej części urlopu rodzicielskiego, która w przypadku:
• urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni;
• przyjęcia przez pracownika na wychowanie dziecka w wieku do 7. roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie;
• sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni. Pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy – w takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.

Zastanawiasz się komu przysługuje zasiłek wychowawczy? Przeczytaj ten artykuł.

Potrzeba i cel regulacji

Jak już wskazano na wstępie rządowy projekt ustawy o zmianie Kodeksu pracy oraz niektórych innych ustaw (druk nr 2932). Projektowane są nie tylko zmiany w zakresie przepisów prawa pracy, ale również przepisów regulujących zasiłek macierzyński z ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w związku z przepisy Kodeksu pracy.

W uzasadnieniu do projektu ustawy wskazuje się, iż: Wprowadzenie rozwiązań przewidzianych w niniejszym projekcie ustawy o zmianie ustawy ‒ Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw będzie stanowiło częściową realizację reformy A.4.4 „Uelastycznienie form zatrudnienia, w tym wprowadzenie pracy zdalnej” zawartej w Krajowym Planie Odbudowy i Zwiększania Odporności – kamień milowy A65G „Wejście w życie nowelizacji Kodeksu pracy wprowadzającej na stałe pracę zdalną do Kodeksu pracy oraz elastycznych form organizacji czasu pracy”.

Zgodnie z art. 8 ust. 3 dyrektywy 2019/1158/UE, w odniesieniu do nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego państwa członkowskie są zobowiązane ustalić wysokość świadczeń w taki sposób, aby ułatwić korzystanie z urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców.

Propozycja zmian w rządowym projekcie ustawy

Zgodnie z nowymi regulacjami, co szczegółowo wyjaśniono w uzasadnieniu do projektu ustawy, proponuje się:

• uchylenie art. 179(1) Kodeksu pracy:
• zgodnie z powyższym przepisem pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (do 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka oraz do 34 tygodni w przypadku porodu mnogiego).
• tym samym pracownica może dzielić się z pracownikiem – ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym – ojcem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu.
• obecnie prawo pracownika ‒ ojca wychowującego dziecko do urlopu rodzicielskiego (oraz ubezpieczonego ‒ ojca dziecka prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu) jest uzależnione od pozostawania matki dziecka w zatrudnieniu (ubezpieczeniu) w dniu porodu. Natomiast zgodnie z art. 5 ust. 1 dyrektywy 2019/1158 prawo do urlopu rodzicielskiego ma być prawem indywidualnym każdego z rodziców.
• uchylenie obowiązywania art. 1791 Kodeksu pracy jest jednym z działań koniecznych ze względu na wdrożenie art. 5 ust. 1 dyrektywy 2019/1158.
• propozycja nowego brzmienia § 1 w art. 182(1)a Kodeksu pracy:
• pracownicy – rodzice dziecka będą mieli prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad dzieckiem w wymiarze do:
• 41 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1 (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie);
• 43 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2‒5 (w przypadku porodu mnogiego).
• natomiast zgodnie z proponowanym § 2 tego artykułu pracownicy – rodzice dziecka posiadającego zaświadczenie stwierdzające ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do:
• 65 tygodni – w przypadku, o którym mowa w art. 180 § 1 pkt 1;
• 67 tygodni – w przypadkach, o których mowa w art. 180 § 1 pkt 2–5;
• proponowane zmiany mają na celu stworzenie możliwości pracownikom – rodzicom dziecka posiadającego ww. zaświadczenie prawa do korzystania z podwyższonego o 24 tygodnie wymiaru urlopu rodzicielskiego;
• zgodnie z nową regulacją zawartą w § 4 art. 182(1)a Kodeksu pracy każdemu z pracowników – rodziców dziecka będzie przysługiwało wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego z wyżej określonego wymiaru urlopu; prawa tego nie będzie można przenieść na drugiego z rodziców dziecka (będzie to nieprzenoszalna część urlopu);
• z kolei w § 5 w tym artykule wskazano, że skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni będzie oznaczało wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka nieprzenoszalnej części urlopu.
• propozycja zmiany przepisu art. 30a i art. 31 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego, zgodnie z którymi, co do zasady, miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego będzie wynosił 70% podstawy wymiaru zasiłku.
• jednocześnie proponuje się, aby pracownica miała możliwość wyboru wysokości zasiłku macierzyńskiego, który będzie pobierany w okresie urlopu rodzicielskiego. I tak proponuje się, aby:
• kobieta otrzymywała 100% zasiłek za cały okres korzystania z urlopu macierzyńskiego, natomiast za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego oboje rodzice mieliby prawo do 70% zasiłku albo
• kobieta w ciągu 21 dni miałaby prawo złożyć do pracodawcy lub Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o wypłacanie jej 81,5% zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego, przy czym za okres 9 tygodniowej nieprzenoszalnej części tego urlopu dla ojca dziecka przysługiwałby zasiłek macierzyński w wysokości 70% podstawy wymiaru zasiłku; w przypadku niewykorzystania w pierwszym roku życia dziecka ani jednego dnia urlopu rodzicielskiego – na wniosek pracownika/ubezpieczonego następowałoby wyrównanie zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego do 100% podstawy zasiłku macierzyńskiego, a zasiłek macierzyński za urlop rodzicielski wykorzystywany w kolejnych latach życia dziecka byłby płatny na poziomie 70% dla obojga rodziców.

Podsumowanie

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw ma na celu wykonanie prawa Unii Europejskiej. Główne zmiany dotyczyć będą:

• uchylenia przepisów dotyczących składania tzw. długiego wniosku o urlop rodzicielski;
• wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego i przyznanie nieprzenoszalnej jego części dla każdego z pracujących rodziców;
• sankcji za nieinformowanie pracownika o warunkach jego zatrudnienia i za nieudzielenie pracownikowi odpowiedzi na wniosek;
• możliwości wyboru wysokości zasiłku macierzyńskiego, który będzie pobierany w okresie urlopu rodzicielskiego;
• zmiany wysokości zasiłku.

Pierwsze czytanie odbyło się w dniu 26 stycznia 2023 r. Z procesem legislacyjnym zapoznasz się tutaj.