Prawo do odliczenia podatku VAT przysługuje podatnikom zarejestrowanym jako płatnicy VAT, którzy dokonują zakupów związanych ze sprzedażą opodatkowaną. VAT nazywany jest podatkiem od wartości dodanej, czyli wartości, o jaką wzrasta cena towaru w poszczególnych fazach obrotu towarem lub usługą.  Istotą podatku VAT jest jego neutralność dla przedsiębiorcy, która polega na tym, że korzystając z prawa do odliczenia podatku naliczonego nie ponosimy ciężaru tego podatku. A to oznacza, że obciążony podatkiem zostaje finalny odbiorca. To konsument, który płaci podatek VAT ujęty w cenie towaru lub usługi, nie ma prawa do jego odliczenia.

Jak podatek narasta i w jaki sposób rozlicza się z niego przedsiębiorca zbywający towar w danej fazie obrotu?

Podatek VAT naliczany jest w każdej fazie obrotu towarem lub usługą, aż do dostawy detalicznej na rzecz konsumenta. Rzeczywistemu opodatkowaniu podlega tylko wartość dodana liczona od wartości netto, pomniejszona o podatek VAT z poprzedniej fazy obrotu. Każdy z podatników dokonuje naliczenia podatku należnego na swoim etapie obrotu i obciąża nim kolejnego odbiorcę. Następnie ma prawo do pomniejszenia swojego podatku o ten, którym obciążyli go jego dostawcy.

Ograniczenia w odliczeniu podatku VAT

I. Podatnicy niezarejestrowani jako płatnicy VAT czynni – nievatowcy

Nievatowiec to osoba, która nie złożyła dokumentu rejestracyjnego VAT-R i nie ma prawa do wystawiania faktur VAT oraz prawa do odliczenia tego podatku. Sprzedaż towarów i usług dokumentuje rachunkiem sprzedaży. Nievatowcem warto być w sytuacji gdy odbiorcami towarów i usług są osoby fizycznie nieprowadzące działalności gospodarczej lub podmioty niezarejestrowane jako płatnicy VAT. Podatek VAT wówczas w transakcji (w danej fazie) nie występuje i nie wpływa na cenę jaką płaci ostateczny konsumenta.

Nie zawsze jednak podatnik może być nievatowcem

Ustawodawca przewidział zwolnienie podmiotowe dla podatników rozpoczynających działalność gospodarczą, do momentu gdy ich obroty nie przekroczą 50 000 zł. Po przekroczeniu limitu obrotów stają się płatnikami VAT. Mogą oni jednak zrezygnować ze zwolnienia i od razu stać się płatnikiem VAT, składając dokument rejestracyjny VAT-R.

Istnieje grupa podatników, która nie może skorzystać ze zwolnienia podmiotowego, gdyż obliguje ją do tego rodzaj prowadzonej działalności. U podatników tych, dokonanie pierwszej sprzedaży powoduje obowiązek podatkowy w VAT.

Do grupy tej należą:

1) dokonujących dostaw:

a) wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali,

b) towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, z wyjątkiem: energii elektrycznej (PKWiU 40.10.10) i wyrobów tytoniowych w rozumieniu ustawy o podatku akcyzowym

c) nowych środków transportu,

d) terenów budowlanych oraz przeznaczonych pod zabudowę;

2) świadczących usługi prawnicze oraz usługi w zakresie doradztwa,

3) świadczących usługi jubilerskie;

4) niemających siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium kraju.

II. Podatnicy, którzy prowadzą sprzedaż usług ze stawką VAT „Zwolniony”.

Ustawa o VAT wymienia usługi, których świadczenie jest objęte stawką VAT „Zwolniony”. Oznacza to, że usługodawca nie ma możliwości naliczenia podatku VAT do ceny świadczonych usług. Tym samym, aby zachować neutralność podatku VAT, zabrania się takiemu przedsiębiorcy odliczenia podatku VAT od tych z zakupionych towarów i usług, które służą sprzedaży usług nieopodatkowanych. Usługi zwolnione są wymienione w załącznik nr.4 do ustawy o podatku VAT.

Sprzedaż opodatkowana i zwolniona

Przedsiębiorca zachowuje prawo do odliczenia naliczonego podatku VAT od zakupu towarów i usług służących sprzedaży opodatkowanej, jeżeli taką też prowadzi. Podatnik, który dokonuje zakupu towarów i usług związanych zarówno ze sprzedażą opodatkowaną jak i zwolnioną może częściowo rozliczyć podatek VAT. Ustala wówczas wskaźnik VAT, czyli stosunek sprzedaży opodatkowanej do całkowitej i na podstawie wyliczonego wskaźnika dokonuje odliczenia.

III. Podatnicy, którzy nie mają prawa do odliczenia podatku VAT

IV. Zakup towarów i usług nie dających prawa do odliczenia podatku VAT lub pozwalających tylko na częściowe odliczenie

1. zakup usług noclegowych i gastronomicznych, z wyjątkiem przypadku, gdy usługi te zostały nabyte przez podatników świadczących usługi turystyki, opodatkowanych na zasadach ogólnych (wchodzą w skład tej usługi) oraz nabycia gotowych posiłków dla pasażerów, przez świadczących usługi przewozu osób.
2. zakup paliwa do samochodów osobowych w rozumieniu ustawy o VAT,
3. zakup i wynajem samochodów osobowych – prawo do odliczenia VAT przysługuje tylko w wysokości 60% podatku naliczonego, jednak nie więcej niż 6000zł.

Nowelizacja ustawy o podatku od towarów i usług zlikwidowała zakaz odliczania podatku VAT w sytuacji, gdy wydatek na nabycie towarów i usług nie mógł być zaliczony do kosztów uzyskania przychodu w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym. Obowiązująca zasada jest taka, że prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje w takim zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych.

W tym przypadku można wyróżnić koszty reprezentacji, które w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie stanowią kosztu uzyskania przychodu, ale z uwagi na fakt, iż mogą być wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych przysługuje nam prawo do odliczenia podatku naliczonego.