Program komputerowy a prawo autorskie

Pojęcie programu komputerowego

Zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych, w punkcie 7 i 10 sentencji aktu wskazuje się, iż:

• Do celów niniejszej dyrektywy pojęcie „program komputerowy” obejmuje programy w jakiejkolwiek formie, w tym programy zintegrowane ze sprzętem komputerowym; pojęcie to obejmuje również przygotowawcze prace projektowe prowadzące do rozwoju programu komputerowego z zastrzeżeniem, że charakter prac przygotowawczych jest taki, że program komputerowy może korzystać z nich na późniejszym etapie;
• Rolą programu komputerowego jest wejście w kontakt i wspólne funkcjonowanie z innymi częściami składowymi systemu komputerowego i użytkownikami, w tym celu wymagane są logiczne i, tam gdzie to właściwe, fizyczne wzajemne połączenia i wzajemne oddziaływanie, tak aby pozwolić wszystkim elementom oprogramowania i sprzętu komputerowego funkcjonować z innym oprogramowaniem, sprzętem komputerowym i użytkownikami we wszelkich formach działania, do jakich są przeznaczone. Części programu umożliwiające takie wzajemne połączenia i wzajemne oddziaływanie między elementami oprogramowania i sprzętu komputerowego są ogólnie znane pod nazwą „interfejsów”. To funkcjonalne wzajemne połączenie i wzajemne oddziaływanie jest ogólnie znane pod nazwą „interoperacyjności”; podczas gdy sama „interoperacyjność” może być zdefiniowana jako zdolność do wymiany informacji oraz wszechstronnego wykorzystania informacji już wymienionych.

W literaturze przedmiotu wskazano, że w ramach ustawy Prawo autorskie i prawa pokrewne program komputerowy można więc zdefiniować jako:

• zestaw instrukcji (rozkazów, poleceń)
• adresowanych do komputera,
• których wykonanie przez komputer prowadzi do uzyskania określonych wyników [tak Z. Okoń [w:] Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. D. Flisak, Warszawa 2015, art. 74].

Program komputerowy jako utwór

Przypomnieć należy, że przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór) [por. art. 1 ust. 1 Prawa autorskiego i praw pokrewnych].

Ustawodawca w analizowanej ustawie wskazuje, że w szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:

• wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
• plastyczne;
• fotograficzne;
• lutnicze;
• wzornictwa przemysłowego;
• architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
• muzyczne i słowno-muzyczne;
• sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
• audiowizualne (w tym filmowe).

Z kolei przepis art. 74 ust. 1 Prawa autorskiego i pra pokrewnych stanowi, że Programy komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie, o ile przepisy niniejszego rozdziału nie stanowią inaczej.

W ramach tylko przyśnienia wskazać należy, że zgodnie z przepisem art. 8 ust. 2 Prawa autorskiego i praw pokrewnych Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z rozpowszechnianiem utworu.

Zakres ochrony programów komputerowych

Zgodnie z przepisem art. 74 Prawa autorskiego i praw pokrewnych:

• Ochrona przyznana programowi komputerowemu obejmuje wszystkie formy jego wyrażenia. Idee i zasady będące podstawą jakiegokolwiek elementu programu komputerowego, w tym podstawą łączy, nie podlegają ochronie [por. ust. 2];
• Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej [por. ust. 3];
• Autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, z zastrzeżeniem przepisów art. 75 ust. 2 i 3, obejmują prawo do:
• trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
• tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
• rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii [por. ust. 4].

Tym samym na treść prawa autorskiego majątkowego do programu komputerowego składa się:

• prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego;
• prawo do tłumaczenia i adaptacji oraz wprowadzania innych zmian;
• prawo do rozpowszechniania, które – w części – podlega wyczerpaniu.

Należy również wskazać, w ślad za poglądami doktryny, że treść autorskich praw majątkowych do programu komputerowego sięga dalej, niż to występuje w przypadku innych utworów. Wynika to z:

• przyznania wyłącznego prawa wprowadzania zmian (modyfikacji) do programu, nawet w tych sytuacjach, w których nie wiąże się to ze zwielokrotnianiem programu;
• wyłączenia w sferze korzystania z programów stosowania przepisu art. 23 Prawa autorskiego i praw pokrewnych dotyczących dozwolonego użytku osobistego, co przesądza o tym, że monopolem autorskim zostaje objęte już samo dokonywanie opracowań programu lub innych jego zmian wiążących się ze zwielokrotnieniem;
• regulacji wyznaczającej dopuszczalne granice dokonywania dekompilacji i korzystania z jej wyników;
• niestosowania w odniesieniu do programów części przepisów regulujących dozwolony użytek publiczny, co niewątpliwie wzmacnia i rozszerza zakres ich autorskoprawnej ochrony.

Dodatkowo, ochrona przyznana bazom danych spełniającym cechy utworu nie obejmuje programów komputerowych używanych do sporządzenia lub obsługi baz danych dostępnych przy pomocy środków elektronicznych [por. art. 77(2) Prawa autorskiego i praw pokrewnych].

Program komputerowy stworzony przez pracownika

Szczególną uwagę należy zwrócić na art. 74 ust. 3 Prawa autorskiego i praw pokrewnych Prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy, o ile umowa nie stanowi inaczej.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., sygn. akt I PKN 493/00

• Właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 11 lipca 2013 r., sygn. akt I ACa 600/13:

• Od zgodnej woli pracodawcy i pracownika, tj. stron stosunku pracy, zależy, kto nabywa prawa autorskie do programu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania przez niego obowiązków pracowniczych: pracownik czy pracodawca. Jeżeli strony stosunku pracy nie postanowiły w umowie, że pracownik nabywa autorskie prawa majątkowe do programu komputerowego, prawa te przysługują pracodawcy. Zatem, właścicielem praw autorskich do programu komputerowego wykonanego w ramach obowiązków pracowniczych jest pracodawca, chyba że w umowie o pracę lub umowie cywilnoprawnej strony postanowiły inaczej.

Tym samym, co do zasady właściciel programu komputerowego stworzonego przez pracownika jest pracodawca, ale jeśli nie sprzeciwia się temu umowa, to pracownik może nabyć autorskie prawa majątkowe do powstałego utworu w postaci programu komputerowego.

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat utworu pracowniczego i tego komu przysługują prawa autorskie, to przejdź tutaj.

Korzystanie z programu komputerowego zgodnie z przeznaczeniem

Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, czynności wymienione w art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, tj. prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego i prawo do tłumaczenia i adaptacji oraz wprowadzania innych zmian, nie wymagają zgody uprawnionego, jeżeli są niezbędne do korzystania z programu komputerowego zgodnie z jego przeznaczeniem, w tym do poprawiania błędów przez osobę, która legalnie weszła w jego posiadanie [tak art. 75 ust. 1 Prawa autorskiego i praw pokrewnych].

Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat samych praw autorskich i tego o czym warto pamiętać zawierając umowę, to przejdź do tego artykułu.

Przepis art. 75 ust. 2 Prawa autorskiego i praw pokrewnych stanowi, że nie wymaga zezwolenia uprawnionego:

• sporządzenie kopii zapasowej, jeżeli jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, kopia ta nie może być używana równocześnie z programem komputerowym;
• obserwowanie, badanie i testowanie funkcjonowania programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez osobę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego, jeżeli, będąc do tych czynności upoważniona, dokonuje ona tego w trakcie wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania lub przechowywania programu komputerowego;
• zwielokrotnianie kodu lub tłumaczenie jego formy w rozumieniu art. 74 ust. 4 pkt 1 i 2, jeżeli jest to niezbędne do uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi, o ile zostaną spełnione następujące warunki:
• czynności te dokonywane są przez licencjobiorcę lub inną osobę uprawnioną do korzystania z egzemplarza programu komputerowego bądź przez inną osobę działającą na ich rzecz,
• informacje niezbędne do osiągnięcia współdziałania nie były uprzednio łatwo dostępne dla osób, o których mowa pod lit. a,
• czynności te odnoszą się do tych części oryginalnego programu komputerowego, które są niezbędne do osiągnięcia współdziałania.

Jednakże należy pamiętać, że informacje dotyczące zwielokrotniania kodu i tłumaczenia jego formy nie mogą być:

• wykorzystane do innych celów niż osiągnięcie współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
• przekazane innym osobom, chyba że jest to niezbędne do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego;
• wykorzystane do rozwijania, wytwarzania lub wprowadzania do obrotu programu komputerowego o istotnie podobnej formie wyrażenia lub do innych czynności naruszających prawa autorskie.

Prawo do korzystania z utworu można nabyć na podstawie umowy licencyjnej [por. art. 41 ust. 2 Prawa autorskiego i praw pokrewnych lub na podstawie umowy przenoszącej własność egzemplarza utworu bez przejścia autorskich praw majątkowych do programu [por. art. 52 ust. 1 Prawa autorskiego i praw pokrewnych].

Skoro do jakiejkolwiek formy korzystania z oprogramowania komputerowego potrzebne jest zezwolenie uprawnionego, to w ramach każdej transakcji, której przedmiotem jest oprogramowanie komputerowe, dochodzi do zawarcia umowy licencyjnej – albo w formie pisemnej, albo w sposób dorozumiany [por. Wyrok NSA z dnia 25 czerwca 2002 r., sygn. akt SA/Bk 1232/01].

W zakresie wynagrodzenia za naruszenia praw autorskich wskazać należy, że:

• Uprawniony, dochodzący roszczenia na podstawie art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych powinien udowodnić, że przysługują mu autorskie prawa majątkowe do utworu, fakt ich naruszenia przez pozwanego, oraz wysokość wynagrodzenia, które w chwili dochodzenia roszczenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
• Stosowne wynagrodzenie, o którym mowa w art. 79 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, to takie wynagrodzenie, jakie otrzymałby uprawniony w chwili dochodzenia odszkodowania (tj. według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy), gdyby osoba, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, zawarła z nim umowę o korzystanie z tych praw w zakresie dokonanego naruszenia. Wynagrodzenia tego, mającego charakter odszkodowawczy, nie można przede wszystkim utożsamiać z wynagrodzeniem należnym twórcy za stworzenie utworu, w tym poniesionymi przez niego kosztami wykonania dzieła [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 2 października 2019 r., sygn. akt VII AGa 1571/18].

Podsumowanie

Z przepisów Prawa autorskiego i praw pokrewnych wynika, że twórca programu jest chroniony przez przedmiotową ustawę tak jak twórca utworu literackiego. Jednakże należy pamiętać, że w przypadku stworzenia przez pracownika w danym zakładzie pracy programu komputerowego, to wszelkie prawa majątkowe przysługują pracodawcy, chyba że umowa stanowi inaczej.

Chcesz wiedzieć jak traktować pomysł i czy stanowi on utwór w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, a co za tym idzie podlega ochronie prawnoautorskiej? To przejdź tutaj.

Źródła:

1. J. Barta, R. Markiewicz [w:] M. Czajkowska-Dąbrowska, Z. Ćwiąkalski, K. Felchner, E. Traple, J. Barta, R. Markiewicz, Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2011, art. 74.