Spółka cywilna – czym się charakteryzuje?

Umowa spółki cywilnej

Zgodnie z przepisem art. 860 Kodeksu cywilnego:

• Przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów [por. § 1];
• Umowa spółki powinna być stwierdzona pismem [por. § 2].

Umowa spółki powinna być dla celów dowodowych sporządzona w formie pisemnej. Każda zmiana umowy spółki powinna również być zawarta w formie pisemnej. Stronami umowy spółki cywilnej, tj. wspólnikami w spółce cywilnej, mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa nadaje zdolność prawną.

Co do zasady umowa spółki cywilnej powinna zawierać:

• dane wspólników;
• nazwę spółki cywilnej i jej siedzibę;
• zakres działalności (określenie według kodów PKD);
• obowiązki wspólników;
• wysokość wkładu;
• czas obowiązywania umowy spółki cywilnej (na czas określony albo nieokreślony);
• podział zysków i strat.

Dodatkowo, można zawrzeć w umowie kwestię związaną z reprezentacją spółki, w przypadku gdy wspólnicy będą chcieli, aby odbywała się ona na innych zasadach niż przewiduje do Kodeks cywilny oraz postanowienia dotyczące przyczyn rozwiązania spółki. Umowa spółki cywilnej może zostać zawarta poprzez faktyczne działania wspólników nakierowane na określony cel gospodarczy poprzez wniesienie wkładu, np. pieniężnego lub niepieniężnego (aportu) w postaci wykonywanej pracy na rzecz spółki [tak Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach z dnia 10 lutego 2012 r., sygn. akt III SA/Gl 960/11].

Wzór umowy spółki cywilnej znajdziesz tutaj.

Wkład wspólnika w spółce cywilnej

Z kolei jeśli chodzi o wkłady, to wkład wspólnika może polegać na wniesieniu do spółki własności lub innych praw albo na świadczeniu usług. Co więcej, wkłady wspólników mają jednakową wartość. Natomiast, jeśli wspólnik zobowiązał się wnieść do spółki własność rzeczy, do wykonania tego zobowiązania, jak również do odpowiedzialności z tytułu rękojmi oraz do niebezpieczeństwa utraty lub uszkodzenia rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży. Jeżeli rzeczy mają być wniesione tylko do używania, stosuje się odpowiednio w powyższym zakresie przepisy o najmie [por. art. 862 Kodeksu cywilnego].

Cel gospodarczy

Analizowany przepis określa również definicję celu gospodarczego, który polega co do zasady na osiąganiu korzyści majątkowej i jest pojęciem szerszym niż prowadzenie działalności gospodarczej, którą kwalifikuje się przy użyciu nie tylko kryterium zarobkowości, lecz także zorganizowania i ciągłości [tak F. Czuchwicki [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, Warszawa 2022, art. 860].

Nazwa spółki cywilnej

Nazwa spółki cywilnej nie jest prawnie uregulowane. Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko, zatem nazwa spółki cywilnej powinna zawierać co najmniej imiona i nazwiska wszystkich wspólników wraz z dodaniem nazwy „spółka cywilna” lub skrótu „sc”.

Jesteś przedsiębiorcą, prowadzisz działalność gospodarczą i zastanawiasz się czy możesz zmienić nazwę swojej firmy? To przejdź do tego artykułu.

Należy zapamiętać, że spółka cywilna nie posiada zdolności prawnej, zdolności do czynności prawnych, zdolności sądowej ani zdolności upadłościowej czy też wekslowej. Spółka cywilna ze względu na jej konstrukcję nie ma podmiotowości prawnej (art. 860 i nast. k.c.). Za przedsiębiorców można uznać tylko wspólników takiej spółki [tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2019 r., sygn. akt IV CSK 469/18].

Warto również zapamiętać, że przedsiębiorstwo utworzone w ramach spółki cywilnej nie może aktualnie zatrudniać pracowników we własnym imieniu i działa na rachunek wspólników. Taka jednostka organizacyjna nie może być uznana za pracodawcę, gdyż spełnia tylko jedno określone przez art. 3 k.p. wymaganie, tj. posiada odpowiadającą zakładowi pracy formę organizacyjną, obejmującą substrat osobowy i techniczny potrzebny do wykonywania określonego rodzaju działalności i związanego z tym procesu pracy. Nie ma natomiast koniecznej dla uzyskania statusu pracodawcy zdolności zatrudniania we własnym imieniu pracowników [tak Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 października 2020 r., sygn. akt III AUa 716/19].

Założenie spółki cywilnej

Jak zatem założyć spółkę cywilną? Przede wszystkim należy wykonać następujące czynności, tj.:

• sporządzić i podpisać umowę spółki cywilnej – umowa spółki cywilnej musi zostać zawarta w formie pisemnej;
• zgłoszenie spółki cywilnej do wszelkich instytucji, takich jak Urząd Skarbowy, Urząd Statystyczny, czy też Zakład Ubezpieczeń Społecznych;
• zgłoszenie wspólników do CEIDG;
• założenie rachunku bankowego spółki cywilnej.

Z kolei jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, to zajrzyj do tego artykułu.

Członkostwo w spółce cywilnej

Ustanie członkostwa w spółce cywilnej w przypadkach takich jak:

• wystąpienia wspólnika przez wypowiedzenie udziału;
• wypowiedzenia udziału przez osobistego wierzyciela wspólnika;
• śmierci wspólnika;
• upływu czasu, na który umowa spółki została zawarta;
• wystąpienia innego zdarzenia, z którym umowa spółki łączy skutek w postaci jej rozwiązania;
• osiągnięcia celu gospodarczego, dla którego spółka została utworzona;
• powstania sytuacji, w której osiągnięcie celu gospodarczego stało się niemożliwe, powstania sytuacji, w której w spółce miałby pozostać tylko jeden wspólnik, rozwiązania spółki przez wspólników;
• rozwiązania spółki przez sąd.

Z ważnych powodów wspólnik może wypowiedzieć swój udział bez zachowania terminów wypowiedzenia, chociażby spółka była zawarta na czas oznaczony. Zastrzeżenie przeciwne jest nieważne [por. art. 869 § 2 Kodeksu cywilnego].

Rozwiązanie spółki cywilnej

Zgodnie z przepisem art. 874 Kodeksu cywilnego:

• Z ważnych powodów każdy wspólnik może żądać rozwiązania spółki przez sąd [por. § 1];
• Spółka ulega rozwiązaniu z dniem ogłoszenia upadłości wspólnika [por. § 2].

Rozwiązanie spółki cywilnej zachodzi w przypadkach określonych przez przepisy prawa lub postanowienia umowy, np. upływ czasu, na jaki spółka została zawarta lub też zrealizowanie zamierzonego celu gospodarczego. Zwrot „rozwiązanie spółki” można rozumieć dwojako: w znaczeniu ścisłym oznacza definitywne ustanie bytu prawnego spółki, a w ujęciu szerszym oznacza taką zmianę sytuacji prawnej spółki, że chociaż formalnie istnieje ona jeszcze przez pewien czas jako organizacja wspólników, to podlega takiej przemianie, że można traktować ją jako rozwiązaną. Przepisy kodeksu cywilnego operują tym pojęciem w tym drugim rozszerzonym znaczeniu. Na skutek bowiem zajścia przyczyny rozwiązania zmienia się cel jej istnienia, którym staje się likwidacja spraw spółki i podział majątku między wspólników [tak postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2016 r., sygn. akt III CSK 345/15].

Jednakże od momentu rozwiązania spółki cywilnej do majątku wspólnego wspólników stosuje się odpowiednio przepisy o podziale majątku zgodnie z przepisem art. 875 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z art. 875 § 1 Kodeksu cywilnego Od chwili rozwiązania spółki stosuje się odpowiednio do wspólnego majątku wspólników przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów poniższych.

Dodatkowo należy zapamiętać, że:

• Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki zwraca się wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednio przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika ze spółki [por. art. 875 § 2 Kodeksu cywilnego];
• Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki [por. art. 875 § 3 Kodeksu cywilnego].

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 kwietnia 2018 r., sygn. akt IV CSK 545/17

• Złożenie wniosku o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej nie może wyprzedzać spłacenia długów spółki;
• Użyte w art. 875 § 2 k.c. wyrażenie „po zapłaceniu długów spółki” może oznaczać tylko długi wobec osób nie będących wspólnikami spółki, jednakże orzeczenie to zapadło w odmiennym stanie faktycznym, mianowicie dług spółki wprawdzie odnosił się do wspólnika jako jej wierzyciela, ale jego wierzytelność nie powstała w związku z prowadzoną przez niego jednoosobowo – odrębnie w stosunku do działalności w formie spółki cywilnej – inną działalnością gospodarczą. Chodzi więc o długi ze stosunków „pozaspółkowych”, a nie zobowiązania wspólników wynikające ze stosunku spółki.

Prowadzenie spraw spółki cywilnej

Zgodnie z przepisem art. 865 Kodeksu cywilnego:

• Każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki [por. § 1];
• Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników prowadzić sprawy, które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólników [por. § 2];
• Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały wspólników wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby narazić spółkę na niepowetowane straty [por. § 3].

Jeśli chodzi zaś o reprezentacje spółki cywilnej, to w przypadku braku odmiennej umowy lub uchwały wspólników każdy wspólnik jest umocowany do reprezentowania spółki w takich granicach, w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw [por. art. 866 Kodeksu cywilnego].

Podsumowanie

Warto zapamiętać, że spółka cywilna to umowa, który łączący wspólników (daną grupę podmiotów) którzy mają status przedsiębiorcy – spółka cywilna takiego statusu nie posiada. Co więcej, w systemie ubezpieczeń społecznych wspólnik spółki cywilnej traktowany jest tak jak osoba prowadząca działalność gospodarczą i stąd jego ubezpieczenie zależy od osobistego prowadzenia takiej działalności. Dodatkowo spółka cywilna nie płaci podatku dochodowego (CIT albo PIT), ale jest podatnikiem podatku VAT.

Zastanawiasz się, jaki adres powinien być na fakturze, żeby mieć prawo do odliczenia podatku VAT? W tym artykule omawiamy tę kwestię.