Umorzenie należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne – kiedy można złożyć wniosek? Wzór wniosku wraz z omówieniem

W niniejszym artykule opiszemy tę kwestię.

Umorzenie należności składkowych a przepisy prawa

Zgodnie z przepisem art. 24 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych Składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, zwane dalej „należnościami z tytułu składek”, nieopłacone w terminie podlegają potrąceniu ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych wypłacanych przez Zakład lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.

Jednakże ustawodawca w przepisie art. 28 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wskazał, że ZUS może umorzyć ww. należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne. Tym samym umorzone mogą zostać następujące składki, tj.:

• składki oraz odsetki za zwłokę;
• koszty egzekucyjne;
• koszty upomnienia;
• dodatkowa opłata.

Umorzenie składek powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty.

Umorzenie należności w całości lub części, czyli w przypadku ich całkowitej nieściągalności, może nastąpić w następujących przypadkach, o których mowa w przepisie art. 28 ust. 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. w sytuacji gdy:

• dłużnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku lub pozostawił ruchomości niepodlegające egzekucji na podstawie odrębnych przepisów albo pozostawił przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie;
• sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe z przyczyn, o których mowa w art. 13 i art. 361 pkt 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1228, z późn. zm.10);
• nastąpiło zaprzestanie prowadzenia działalności przy jednoczesnym braku majątku, z którego można egzekwować należności, małżonka, następców prawnych, możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa;
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym;
• wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym;
• nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym;
• ogłoszono upadłość, o której mowa w części III w tytule V ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe;
• naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję;
• jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwot przekraczających wydatki egzekucyjne.

Powyższy katalog okoliczności dających podstawę do umorzenia należności z tytułu składek w całości ma charakter zamknięty. Oznacza to, że wystąpienie chociażby jednej z tych sytuacji ZUS daje możliwość i podstawę do podjęcia decyzji przez ZUS o umorzeniu należności z tytułu składek.

Należy jednak zapamiętać, że ZUS może, ale nie musi tych składek umorzyć, albowiem decyzje ZUS jako organu mają charakter uznaniowy. Teza ta znajduje potwierdzenie, przykładowo:

• w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 12 stycznia 2023 r., sygn. akt III SA/Łd 672/22 wskazano, iż Decyzje w przedmiocie umorzenia składek na ubezpieczenie mają charakter uznaniowy. Okoliczność ta nie zwalnia organu od zebrania w sposób wyczerpujący materiału dowodowego, jego rozpatrzenia, a w konsekwencji uzasadnienia swego stanowiska. Jeżeli organ odmawia umorzenia należności w uzasadnieniu decyzji powinien wskazać na konkretne okoliczności, które zdaniem organu przemawiają za takim rozstrzygnięciem wraz z konkretnymi wyliczeniami;
• w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z dnia 13 grudnia 2022 r., sygn. akt I SA/Kr 1015/22 wskazano, iż Istotą decyzji dotyczącej umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne jest jej uznaniowy charakter. Uznanie administracyjne nie oznacza jednak dowolności organu administracji publicznej co do rozstrzygnięcia, o czym świadczą określone w tych przepisach przesłanki podejmowania decyzji w tej materii. Katalog tych przesłanek pozwalających na umorzenie składek został określony jasno i precyzyjnie i w ten sposób zakreśla granice swobodnego uznania organu. Organ przy wydawaniu decyzji o umorzeniu należności składkowych jest zobowiązany do rzetelnej i wnikliwej analizy wszelkich okoliczności sprawy w celu stwierdzenia, czy zostały spełnione przesłanki określone w przytoczonych przepisach prawnych.

Umorzenie należności z tytułu składek w innych sytuacjach niż tych określonych w ustawie

Umorzenie należności z tytułu składek w innych sytuacjach niż całkowita ich nieściągalność możliwe jest w sytuacji, którą reguluje ust. 3a – należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami składek na te ubezpieczenia mogą być w uzasadnionych przypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności [por. art. 28 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych].

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki społecznej z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne określa szczegółowe zasady umarzania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne ubezpieczonych będących równocześnie płatnikami tych składek. Zgodnie zatem z § 3 ust. 1 ww. rozporządzenia Zakład może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli zobowiązany wykaże, że ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną nie jest w stanie opłacić tych należności, ponieważ pociągnęłoby to zbyt ciężkie skutki dla zobowiązanego i jego rodziny, w szczególności w przypadku:

• gdy opłacenie należności z tytułu składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych;
• poniesienia strat materialnych w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia powodujących, że opłacenie należności z tytułu składek mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości dalszego prowadzenia działalności;
• przewlekłej choroby zobowiązanego lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, pozbawiającej zobowiązanego możliwości uzyskiwania dochodu umożliwiającego opłacenie należności.

Przy czym za rodzinę uważa się wspólnie zamieszkujące i gospodarujące z zobowiązanym osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające z zobowiązanym w faktycznym związku;

Płatnik zobowiązany jest do udokumentowania okoliczności przemawiających za zaistnieniem danej sytuacji. Tym samym ciężar dowodu spoczywa na płatniku. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 8 marca 2013 r., sygn. akt II GSK 2410/11 wskazał, że Ustalenia, czy uregulowanie zaległych należności z tytułu składek może pociągnąć dla skarżącego i jego rodziny zbyt ciężkie skutki, czynione są w oparciu o materiał dowodowy oferowany przez wnioskodawcę. Skoro przepis stanowi wprost, że to zobowiązany ma wykazać spełnienie przesłanek do umorzenia, to znaczy że w tym zakresie ciężar dowodu spoczywa na wnioskodawcy.

Wniosek o umorzenie należności z tytułu składek

Postępowanie o udzielenie ulgi w postaci umorzenia zaległych należności składkowych wszczyna się na wniosek zobowiązanego (nigdy z urzędu), który w takim wniosku powinien wykazać określone w tym przepisie warunki udzielenia umorzenia.

Kto może złożyć wniosek?

Tym samym wniosek o umorzenie należności z tytułu składek może złożyć:

• płatnik składek;
• osoba, na którą przeniesiono odpowiedzialność za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek;
• małżonek płatnika odpowiadający z majątku wspólnego za zadłużenie współmałżonka;
• pełnomocnik dłużnika.

Elementy wniosku o umorzenie należności z tytułu składek

Wniosek powinien zawierać następujące dane, tj.:

• imię i nazwisko osoby, która składa wniosek (płatnik bądź osoba, która składa wniosek w imieniu płatnika)
• dane identyfikujące osobę płatnika, tj. imię i nazwisko albo nazwę oraz NIP i PESEL płatnika;
• telefon i adres do korespondencji płatnika;
• przedmiot wniosku, czyli należności, które płatnik chce umorzyć, w tym ich wysokość oraz okres, za który powinny być zapłacone;
• uzasadnienie, zawierające powody zaprzestania płacenia składek oraz przedstawienie sytuacji majątkowej uzasadniającej niemożność ich uregulowania;
• rodzaj pomocy publicznej, o którą płatnik się ubiega (w przypadku, gdy płatnik jest przedsiębiorcą),tj.:
• pomoc de minimis:

– wszystkie zaświadczenia o pomocy de minimis, które płatnik otrzymał w roku bieżącym oraz w dwóch poprzedzających go latach, albo oświadczenie o wielkości pomocy de minimis (tutaj pobierzesz dokument RPD) albo oświadczenie, że płatnik nie otrzymał takiej pomocy (tutaj pobierzesz dokument RD-2);

– wypełniony formularz informacji przedstawianych przy ubieganiu się o pomoc de minimis (tutaj pobierzesz dokument RFD) lub formularz informacji przedstawianych przez wnioskodawcę, jeśli ubiega się o pomoc de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie (tutaj pobierzesz dokument RFR);

• pomoc indywidualna:

– oświadczenie, że płatnik nie otrzymał takiej pomocy (tutaj pobierzesz dokument RPI) albo wypełniony formularz informacji przedstawianych przy ubieganiu się o pomoc inną niż pomoc w rolnictwie lub rybołówstwie, pomoc de minimis lub pomoc de minimis w rolnictwie lub rybołówstwie (tutaj pobierzesz dokument RFI);

– dokumenty, które pozwolą ustalić, czy ogólna wartość pomocy nie będzie większa niż poniesione straty, pomniejszonych o kwoty wypłacone z ubezpieczenia (jeśli zostały wypłacone).

• podpis płatnika lub osoby występującej w imieniu i na rzecz płatnika;
• załączniki, czyli wszelkie dokumenty, którymi płatnik udowodni swoją trudną sytuację majątkową/życiową/rodzinną.

Wśród dokumentów, jakie płatnik może przedłożyć, ZUS na swojej oficjalnej stronie wskazał przykładowo:

• dokumenty potwierdzające niemożność częściowej spłaty zadłużenia;
• dokumenty obrazujące kondycję finansową oraz możliwości płatnicze płatnika;
• dokumenty potwierdzające stan zdrowia płatnika lub konieczność sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny.

Wzór wniosku znajdziesz tutaj.

A jeśli zastanawiasz się czy można złożyć zaległość podatkową na raty, to przejdź do tego artykułu.

Formularz wniosku

Na oficjalnej stronie ZUS znajduje się gotowy druk RSU (możesz pobrać go tutaj), który stanowi wniosek o umorzenie należności z tytułu składek.

Podsumowanie

Płatnicy składek, którzy borykają się z problemy związanym z uiszczaniem należności z tytułu składek, które wywołane są przez różne okoliczności mogą ubiegać się w ZUS o ich umorzenie przedkładając stosowny wniosek do zakładu. Główną zasadą jest umorzenie należności z tytułu składek w całości lub w części w przypadku ich całkowitej nieściągalności, jednakże ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych przewiduje wyjątki od tej zasady. Dobrze sporządzony i poparty wiarygodnymi argumentami oraz dokumentacją wniosek może zostać pozytywnie rozpoznany przez ZUS.

Jednakże należy pamiętać, że decyzja zakładu ma charakter uznaniowy, co oznacza, że ZUS może, ale nie musi pozytywnie rozparzyć wniosku płatnika. Niemniej warto próbować wystąpić z takim wnioskiem, w przypadku zaistnienia trudności z uiszczaniem zobowiązań. Co więcej, od każdej negatywnej decyzji można złożyć odwołanie w terminie 14 dni.

Chcesz wiedzieć jak wypełnić wniosek RSR – rozłożenie składek ZUS na raty ? Jeśli tak, to przejdź do tego artykułu.