Prawo cytatu przewiduje możliwość przechwycenia pewnych elementów twórczych cudzego autorstwa, celem uzyskania określonego, wskazanego przez ustawę rezultatu jakościowego. Wszelkie działania podejmowane poza jej granicami, stanowią naruszenie praw autorskich i wiążą się z dalekosiężnymi konsekwencjami. Zanim więc podejmiesz kroki w kierunku wykorzystania cudzej twórczości w ramach prawa cytatu na YouTube albo powołasz się na prawo cytatu zdjęcia, które nie należy do Ciebie, polecamy zapoznanie się z dalszą częścią artykułu.

Co to jest prawo cytatu?

Jak zostało wspomniane na wstępie, prawo do cytatu stanowi jedną z form dozwolonego użytku, przewidzianą przez ustawę o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Sam dozwolony użytek stanowi przy tym instytucję, której celem jest wypośrodkowanie interesów autora dzieła oraz potrzeb całego społeczeństwa. Ten pierwszy dąży do maksymalizowania zakresu korzyści, jakie uzyskuje w związku ze stworzonym utworem, jednakże zawyżony poziom przyznanej mu ochrony odbywałby się kosztem społeczeństwa, które rozwija się również dzięki dostępowi do stworzonych dotychczas treści. Jak zatem ukształtowano prawo cytatu w polskim ustawodawstwie? 

Jak działa prawa cytatu? 

Zgodnie z treścią art. 29. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Legalne czynienie użytku z prawa cytatu wymaga jednoczesnego spełnienia wszystkich, wymienionych w powyższej regulacji warunków. Inkorporując cudzą twórczość w ramy własnego dzieła (filmu na YouTube, utworu muzycznego, plastycznego, literackiego itd.), warto odpowiedzieć sobie, czy czyni się to w realizacji kilku przesłanek.

Status utworu dzieła własnego i wykorzystanego

Zgodnie z art. 1. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych ochronie prawnoautorskiej podlegają utwory, a więc dzieła o charakterze indywidualnym, twórczym i ustalonym w jakiejkolwiek postaci. Poniżej, w niezbędnym zakresie znaleźć można definicje poszczególnych składowych utworu:

• indywidualizm – niepowtarzalność, jednostkowość dzieła, wynikająca z faktu, że stworzyła go jedyna w swoim rodzaju jednostka – człowiek,
• twórczość – wynik kreatywnej, oryginalnej działalności ludzkiej,
• ustalenie – uzewnętrznienie dzieła osobie innej niż twórca (ustalenie nie jest równoznaczne z utrwaleniem).

Aby móc skorzystać z prawa do cytatu zarówno dzieło inkorporowane, jak i to, w którym je wykorzystano, muszą łącznie spełniać powyższe przesłanki.

Rozpowszechnienie wykorzystanego utworu 

Termin „rozpowszechnienia utworu” również posiada swoją definicję ustawową. Zgodnie z art. 6. ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

Bez znaczenia jest przy tym sam sposób, w jaki udostępniono wykorzystywany utwór. 

Proporcje 

Założeniem cytowania określonych treści jest uzupełnienie tych własnych, w przeważającej mierze stanowiących o jakości utworu wyjściowego – który to, jak zostało wspomniane, sam w sobie musi spełniać wymogi indywidualności i twórczego charakteru. Trudno więc wskazać jednoznacznie ile wersów, czy ile sekund prawo cytatu pozwala zamieścić w ramach własnego dzieła. Sytuacja, w której to cytowany fragment odgrywa decydująca rolę dla nowo powstałego dzieła, wyłącza możliwość czynienia użytku z tej ochrony.

Oznaczenie cytatu

Cytat powinien dać się wyodrębnić w sposób jednoznaczny z reszty dzieła (cudzysłów, kursywa, znak wodny, komunikat itd.). W każdym razie ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych w art. 34. wskazuje, że:

Określony cel cytowania 

Ustawodawca wyszedł z założenia, że cytowanie nie powinno być „sztuką dla sztuki”, ale służyć realizacji konkretnych założeń, zasługujących w jego opinii na ochronę. W związku z tym dopuścił możliwość czynienia użytku z prawa cytatu, gdy uzasadniają to następujące cele: 

• wyjaśnianie – a więc lepsze zobrazowanie, przybliżenie przedstawianych treści,
• polemika – dyskusja z cudzymi tezami, czy argumentami,
• analiza krytyczna lub naukowa – opiniowanie cudzej działalności i tez,
• nauczanie – ilustrowanie przekazywanych treści za pomocą cudzej twórczości,
• prawa gatunku twórczości – specyfika konkretnych form twórczych, takich jak parodia, pastisz, czy karykatura.

Sformułowanie „takimi jak” sugeruje, że katalog celów adekwatnych z punktu widzenia wykorzystania prawa cytatu nie jest zamknięty, a jego dopuszczalność warunkowało będzie każdorazowe wskazanie uzasadnionego celu zamieszczenia w dziele cudzych treści.