Kodeks dobrych praktyk jako narzędzie w przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom

Wśród pojęć, które pojawiają się w przedmiotowej ustawie wyróżnia się tzw. kodeks dobrych praktyk. O tym czym jest i jaką rolę odgrywa w przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym przeczytasz w niniejszym artykule.

Czym jest kodeks dobrych praktyk?

Zgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom poprzez kodeks dobrych praktyk rozumie się zbiór zasad postępowania, a w szczególności norm etycznych i zawodowych, przedsiębiorców, którzy zobowiązali się do ich przestrzegania w odniesieniu do jednej lub większej liczby praktyk rynkowych.

Dodatkowo zgodnie z art. 2 lit. f dyrektywy 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. przez kodeks postępowania rozumie się umowę lub zbiór zasad, które nie są wymagane na mocy przepisów państwa członkowskiego i które definiują postępowanie przedsiębiorców, którzy zobowiązali się do przestrzegania kodeksu w odniesieniu do jednej lub większej liczby określonych praktyk handlowych lub sektorów działalności gospodarczej.

Wobec powyższego, omawiany kodeks dobrych praktyk, jest niczym innym jak zespołem norm postępowania o charakterze etycznym bądź zawodowym, które zostały dobrowolnie przyjęte przez przedsiębiorców w celu ich przestrzegania. Kodeksy dobrych praktyk znajdują zastosowanie w odniesieniu do jednej lub kilku praktyk.

Główną cechą kodeksów dobrych praktyk jest dobrowolność tworzenia i przestrzegania określonych norm postępowania. Inaczej mówiąc, kodeksy te stanowią instrumenty o charakterze samoregulacyjnym określane jako tzw. miękkie prawo. Co więcej, są one normami postępowania o charakterze pozaprawnym, ponieważ ich źródłem nie są przepisy prawne, ale którym jednak przyznano pewne znaczenie prawne.

W doktrynie w zakresie analizy znaczenia kodeksów dobrych praktyk podkreśla się, że:

• Ustawodawca uznał, że z uwagi na znaczenie dla prawa konsumenckiego kodeksów dobrych praktyk niezbędne staje się stworzenie legalnej definicji tego pojęcia;
• Istota samodyscypliny polega z jednej strony na dobrowolnym przyjęciu określonych zasad postępowania (samoregulacja), z drugiej zaś – na zbudowaniu odpowiedniego systemu zapewniającego ich przestrzeganie (samokontrola);
• Kodeksy dobrych praktyk stają się coraz częściej narzędziem realizacji społecznej odpowiedzialności ich członków za prowadzoną działalność.

Twórca kodeksu dobrych praktyk

Za twórcę kodeksu dobrych praktyk w świetle omawianej ustawy można uznać:

• pojedynczego przedsiębiorcę;
• związek przedsiębiorców (por. art 11 ust. 3 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom).

Z kolei zgodnie z przepisem art. 2 lit. g dyrektywy 2005/29/WE za twórcę kodeksu uznaje się każdy podmiot, w tym przedsiębiorcę lub grupę przedsiębiorców, odpowiedzialny za redagowanie kodeksu postępowania, wprowadzanie do niego zmian i/lub nadzór nad jego przestrzeganiem przez wszystkich, którzy zobowiązali się do jego przestrzegania.

Twórcy kodeksów dobrych praktyk mogą dokonywać kontroli nieuczciwych praktyk rynkowych, jeżeli postępowanie takie ma charakter dodatkowy w stosunku do postępowań sądowych lub administracyjnych (por. art. 10 dyrektywy 2005/29/WE).

Nieuczciwe praktyki rynkowe – sprzeczność z kodeksem

Przepis art. 11 ust. 1 i 2 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom stanowi odpowiednio, iż:

• Nieuczciwą praktyką rynkową jest stosowanie kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem.
• Nieuczciwej praktyki rynkowej dopuszcza się twórca kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem.

Przytoczone regulacje niewątpliwie sankcjonują zarówno stosowanie kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem, jak i działanie twórcy takiego kodeksu.

Z kolei za przesłankę stwierdzenia nieuczciwej praktyki rynkowej jest niezgodność postanowień kodeksu dobrych praktyk z obowiązującym prawem, a odpowiedzialność ponosi zarówno przedsiębiorca, który stosuje taki kodeks jak i jego twórca.

Powyższe stanowisko znajduje potwierdzenie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 9 kwietnia 2015 r., sygn. akt III SK 47/14, który uznał, że Z treści przepisów ustawy z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym wynika jednoznacznie, iż wolą ustawodawcy krajowego było objęcie twórców kodeksów dobrych praktyk zakresem zastosowania ustawy. Stwierdzenie niezgodności art. 11 ust. 1 tej ustawy z art. 5 ust. 5 zd. 2 dyrektywy 2005/29 nie stoi zatem na przeszkodzie zastosowaniu tego przepisu do oceny zachowania przedsiębiorcy w związku z klauzulą generalną z ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

Źródła:

1. Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrektywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”).
2. M. Sieradzka [w:] Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz, Warszawa 2008, art. 2.
3. I. Oleksiewicz [w:] Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz, Warszawa 2013, art. 2.
4. R. Stefanicki [w:] Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Komentarz, Warszawa 2009, art. 2.