Nie jest zaskoczeniem, iż Polska jest jednym z wielu krajów z rosnącym długiem publicznym. Między 2020 a 2022 rokiem wg raportu Forum Obywatelskiego Rozwoju wzrósł on o niemal 70 mld złotych. Jak ta sytuacja wpływa na sytuację gospodarczą i jakie są sposoby przeciwdziałania temu zjawisku?
Dług publiczny określa się jako wszystkie zobowiązania finansowe władzy publicznej, nadwyżkę wydatków ponad uzyskiwane dochody państwa. Władzę publiczną, o której mowa można podzielić na 3 podsektory:
Zgodnie z Ustawą z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, te zobowiązania obejmują:
Możemy wyróżnić wiele typów długu publicznego w zależności od jego różnych cech. Zatem będą to np.:
Dług potencjalny dotyczy wierzytelności wynikających z zawartych umów i obowiązujących przepisów prawnych. Mogą być to np. gwarancje i poręczenia Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego w postaci spłaty kredytów, wypłaty odszkodowań, wypłacenie odsetek należnych z tytułu obligacji.
Za dług ukryty uznaje się zobowiązania, które nie są uwzględniane w sprawozdaniach budżetowych. Dotyczy to kwestii wypłaty przyszłych świadczeń emerytalnych, zasiłków dla bezrobotnych, systemu opieki zdrowotnej.
Dług nominalny jest bieżącą wartością sumy zobowiązań finansowych. Z kolei dług realny uwzględnia dodatkowo procesy inflacyjne. Tak jak w przypadku spłaty każdych innych kredytów, tak również w tej sytuacji – inflacja utrudnia spłatę zadłużenia przez spadek wartości pieniądza, natomiast deflacja jest korzystniejszych czasem na branie pożyczek.
Dług krótkoterminowy zaciąga się w celu zrównoważenia budżetu. Jeżeli zaczynają pojawiać się problemy z jego spłatą, następuje tzw. rolowanie długu. Władza postanawia zaciągnąć kolejne kredyty i pożyczki, aby wydłużyć proces spłaty i móc sfinansować wszystkie zobowiązania. Powoduje to pojawienie się już długu długoterminowego.
W przypadku długu krajowego miejscem zaciągnięcia zobowiązania lub wierzyciele pochodzą z kraju, którego dotyczy dług. Natomiast dług zagraniczny odnosi się do zadłużenia względem podmiotów i banków zagranicznych, organizacji międzynarodowych, rządów innych państw.
Dług brutto obejmuje całkowitą wartość zadłużenia. Dług netto to wartość długu brutto pomniejszona o należności władz publicznych względem innych podmiotów.
Z jakich powodów powstaje dług publiczny i dlaczego jest to tak powszechne zjawisko w wielu gospodarkach krajowych?
Jakie są konsekwencje rosnącego długu publicznego? To m.in.:
W jaki sposób ocenia się poziom zadłużenia gospodarki? Przyjmuje się, iż stosunek wartości długu do PKB (Produktu Krajowego Brutto) powinien wynosić do 50%. Dodatkowo należy wspomnieć o kryteriach konwergencji ujętych w traktacie z Maastricht. Są to warunki, które pozwalają ocenić, czy dane państwo członkowskie UE może przystąpić do strefy euro i czy taka decyzja nie wiąże się ze zbyt dużym ryzykiem. W prawie polskim kwestia ta poruszona jest m.in. w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ustawie z dnia 29 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych czy też ustawie z 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.
Zgodnie z art. 216 pkt 5 Konstytucji:
Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w których następstwie państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa.
Przekroczenie górnego limitu 60% oznacza naruszenie przepisów Konstytucji i może skutkować dymisją Rady Ministrów i egzekwowanie odpowiedzialności jej członków przed Trybunałem Stanu.
Natomiast zgodnie z ustawą o finansach publicznych, należy podejmować określone działania ostrożnościowe i sanacyjne, gdy stosunek kwoty długu publicznego (powiększony o przybliżoną kwotę przyszłych wypłat tytułu poręczeń i gwarancji) do PKB będzie kształtował się w przedziale 55-60% PKB. W przypadku przekroczenia górnego progu przewidziane jest zastosowanie odpowiednich procedur bezpieczeństwa mających na celu ograniczenie poziomu zadłużenia.
W jaki sposób rząd może dążyć do obniżenia zadłużenia? Głównym narzędziem jest szeroko pojęta polityka fiskalna, którą można podzielić na aktywną i pasywną oraz ekspansywną i restrykcyjną.
Ma na celu ograniczenie negatywnych skutków wahań koniunkturalnych, zmniejszać bezrobocie i ustabilizowanie cen. W związku z tym podejmuje się działania obejmujące np. zmianę struktury i stawek podatków, zmiany w obrębie wydatków publicznych, zmniejszanie lub zwiększanie interwencjonizmu państwowego. Jak widać, ten rodzaj polityki cechuje się dosyć dużą elastycznością, władza może dosyć swobodnie decydować o kolejnych krokach. Wiąże się to oczywiście z ryzykiem wystąpienia negatywnych zjawisk gospodarczych. W dodatku, rzeczywiste wdrożenie wymienionych działań zajmuje dużo czasu.
Opiera się na tzw. automatycznych stabilizatorach koniunktury. Są to narzędzia, które pobudzają lub hamują aktywność gospodarczą. Pozwalają one na stabilizację sytuacji ekonomicznej danego kraju poprzez łagodzenie negatywnych skutków wynikających z wahań cykli koniunkturalnych. Do automatycznych stabilizatorów koniunktury można zaliczyć np.:
Ich funkcja polega na tym, iż w okresie korzystnej sytuacji gospodarczej pozwalają na kumulowanie dochodów i osiągnięcie nadwyżki budżetowej. Dzięki temu możliwe jest osiągnięcie wzrostu gospodarczego, zwiększenia produkcji, zatrudnienia czy wynagrodzeń. Z kolei w czasie recesji do budżetu wpływa mniej dochodów z podatków, a zwiększają się wydatki na transfery socjalne. Mają one pobudzać konsumpcję społeczeństwa i utrzymywać popyt na optymalnych poziomie.
Jest stosowana w sytuacji kryzysów ekonomicznych, recesji. Rząd zwiększa wtedy wydatki budżetowe, obniża podatki i stopy procentowe. W ten sposób oczekuje się, iż nastąpi ożywienie gospodarki i wzrost PKB.
Opiera się na zmniejszeniu wydatków rządowych (np. na rozwój szkolnictwa, kultury lub modernizację sił zbrojnych), podwyższeniu stawek podatkowych i stóp procentowych. Jest praktykowana podczas ożywienia cyklu koniunkturalnego.
Jest to zestaw regulacji prawnych, a także nieformalnych zasad dotyczących przygotowania projektu budżetu, uchwalenie go w formie ustawy i wdrożenia. Ma to pozwolić na ograniczenie wydatków publicznych.
To wskaźniki mające ograniczyć politykę fiskalną oraz wprowadzić limity dla długu publicznego. Są ujęte również w przytoczonym powyżej traktacie z Maastricht. Reguły fiskalne powinny być m.in.:
Możemy wyróżnić 4 rodzaje reguł fiskalnych:
Innym narzędziem przeciwdziałaniu rosnącemu zadłużeniu jest powołanie tzw. rady fiskalnej. Nie występuje ona w Polsce, ale działa np. w Austrii, Włoszech, Danii, Holandii, Niemczech, Wielkiej Brytanii itd. Jej celem jest kontrola poziomu długu publicznego, monitorowanie aktualnej polityki fiskalnej i jej ocena. Rada może działać w którymś spośród 3 poniższych modeli:
Na ten moment do najmniej zadłużonych krajów można zaliczyć:
Z kolei najbardziej zadłużone są:
Dla Polski wynosi on 49,1%.
Pojęcia długu publicznego to jedne z ważniejszych pojęć z zakresu ekonomii i wciąż bardzo aktualny temat. Warto wiedzieć, z czego wynika zadłużenie państw, jak wpływa na poszczególne procesy gospodarcze i jakie działania mogą być podejmowane przez władzę w celu jego zmniejszenia. Dzięki temu łatwiej będzie Ci zrozumieć rzeczywistą sytuację na rynku i podejmować lepsze decyzje strategiczne.
Zachęcamy do komentowania naszych artykułów. Wyraź swoje zdanie i włącz się w dyskusje z innymi czytelnikami. Na indywidualne pytania (z zakresu podatków i księgowości) użytkowników ifirma.pl odpowiadamy przez e-mail, czat lub telefon – skontaktuj się z nami.
Administratorem Twoich danych osobowych jest IFIRMA S.A. z siedzibą we Wrocławiu. Dodając komentarz na blogu, przekazujesz nam swoje dane: imię i nazwisko, adres e-mail oraz treść komentarza. W systemie odnotowywany jest także adres IP, z wykorzystaniem którego dodałeś komentarz. Dane zostają zapisane w bazie systemu WordPress. Twoje dane są przetwarzane na podstawie Twojej zgody, wynikającej z dodania komentarza. Dane są przetwarzane w celu opublikowania komentarza na blogu, jak również w celu obrony lub dochodzenia roszczeń. Dane w bazie systemu WordPress są w niej przechowywane przez okres funkcjonowania bloga. O szczegółach przetwarzania danych przez IFIRMA S.A dowiesz się ze strony polityki prywatności serwisu ifirma.pl.
Zrób to za darmo z programem IFIRMA!
Na czym polega zadłużenie publiczne?
Do czego prowadzi dług publiczny?
Jakie są rodzaje długu publicznego?