Ochrona autorskich praw osobistych i majątkowych

Prawo autorskie dzieli się na autorskie prawa osobiste oraz autorskie prawa majątkowe i uregulowane jest w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Należy pamiętać, że korzystanie z cudzego utworu jest nielegalne, a osoba, która prawa autorskie są naruszane może wystąpić z szeregiem roszczeń w ramach przysługującej jej ochrony.

Więcej na ten temat przeczytasz w niniejszym artykule.

Prawa osobiste i majątkowe – czym są ?

Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawo do:

• autorstwa utworu;
• oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo;
• nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania;
• decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności;
• nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Z kolei autorskie prawa majątkowe oznaczają, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Pola eksploatacji stanowią w szczególności:

• w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
• w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
• w zakresie rozpowszechniania utworu – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.

Więcej na temat autorskich praw osobistych i majątkowych przeczytasz w tym artykule.

Ochrona autorskich praw osobistych

Zasadniczą formą ochrony autorskich praw osobistych jest wystąpienie z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych. Zgodnie z przepisem art. 78 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych:

• Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. W razie dokonanego naruszenia może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub – na żądanie twórcy – zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny [por. ustęp 1];
• Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, po jego śmierci z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek, a w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa [por. ustęp 2];
• Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, osoby wymienione w ust. 2 są uprawnione w tej samej kolejności do wykonywania autorskich praw osobistych zmarłego twórcy [por. ustęp 3];
• Jeżeli twórca nie wyraził innej woli, z powództwem, o którym mowa w ust. 2, może również wystąpić stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy [por. ustęp 4].

Jeśli dojdzie do naruszenia autorskich praw osobistych, to można osoba, której prawa zostaną naruszone może wystąpić z następującymi roszczeniami, tj.:

• roszczeniem o zaniechanie,
• roszczeniem o usunięcie skutków,
• roszczeniem o złożenie oświadczenia określonej treści,
• roszczeniem o zadośćuczynienie za krzywdę,
• roszczeniem o zapłatę na wskazany cel społeczny.

Podmiotem, który poniesie odpowiedzialność z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych jest każdy, kto te prawa narusza lub stwarza takie zagrożenie.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 marca 2014 r., sygn. akt IV CSK 407/13 wskazał, że ochronie podlega więź autora z utworem (art. 16 PrAut), rozumiana jako stosunek autora do dzieła, wynikający z psychicznego, emocjonalnego i intelektualnego związku z utworem. Ścisłe powiązanie tych praw z osobą twórcy powoduje, że nie można się ich zbyć ani zrzec, jak również nie podlegają one ograniczeniu czasowemu.

W praktyce ugruntowane jest stanowisko, że w przypadku zadośćuczynienia za naruszenie autorskich praw osobistych podstawowym miernikiem jest wielkość doznanej krzywdy, albowiem celem zadośćuczynienia jest pokrycie straty moralnej.

Przechodząc do aspektu zakładającego legalną możliwość wykorzystywania utworu, to wskazać należy, iż istnieją całkowicie zgodne z prawem formy wykorzystywania utworu twórcy przez osoby trzecie, a w szczególności:

• uzyskanie zgody twórcy na dalsze wykorzystywanie jego utworu;
• zawarcie umowy cywilnoprawnej, przy założeniu, że osoba trzecia będzie zainteresowana przeniesieniem na jej własność autorskich praw majątkowych wynikających z utworu, to w takim przypadku można również poczynić działania w kierunku zawarcia odpowiedniej umowy;
• działanie w ramach porządku prawnego.

Ochrona autorskich praw majątkowych

Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa:

• zaniechania naruszania;
• usunięcia skutków naruszenia;
• naprawienia wyrządzonej szkody:
• na zasadach ogólnych albo
• poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności, a w przypadku gdy naruszenie jest zawinione – trzykrotności stosownego wynagrodzenia, które w chwili jego dochodzenia byłoby należne tytułem udzielenia przez uprawnionego zgody na korzystanie z utworu;
• wydania uzyskanych korzyści.

Osoba, której autorskie prawa majątkowej zostały naruszone może domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Z kolei sąd, zgodnie z przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych może:

• nakazać osobie, która naruszyła autorskie prawa majątkowe, na jej wniosek i za zgodą uprawnionego, w przypadku gdy naruszenie jest niezawinione, zapłatę stosownej sumy pieniężnej na rzecz uprawnionego, jeżeli zaniechanie naruszania lub usunięcie skutków naruszenia byłoby dla osoby naruszającej niewspółmiernie dotkliwe;
• orzec na wniosek uprawnionego o bezprawnie wytworzonych przedmiotach oraz środkach i materiałach użytych do ich wytworzenia, w szczególności może orzec o ich wycofaniu z obrotu, przyznaniu uprawnionemu na poczet należnego odszkodowania lub zniszczeniu. Orzekając, sąd uwzględnia wagę naruszenia oraz interesy osób trzecich.

Podmiotem, który poniesie odpowiedzialność z tytułu naruszenia autorskich praw majątkowych jest każdy, kto te prawa narusza lub stwarza takie zagrożenie.

Zastanawiasz się komu przysługują prawa autorskie w zakresie utworu pracowniczego ? Jeśli tak, to przeczytaj ten artykuł.

Zabezpieczenie, wyjawienie lub wydanie środka dowodowego; roszczenie informacyjne

W sprawach dotyczących roszczeń cywilnoprawnych z zakresu ochrony praw autorskich i praw pokrewnych, nienależących do kompetencji innych organów, sąd rozpoznaje wniosek o:

• zabezpieczenie środka dowodowego;
• wyjawienie lub wydanie środka dowodowego;
• wezwanie do udzielenia informacji.
• Powyższe sprawy są rozstrzygane w postępowaniu w sprawach własności intelektualnej.

Podsumowanie

Niewątpliwie korzystanie z cudzych praw autorskich musi odbywać się na podstawie określonych przepisów prawa bądź postanowień umownych. Aby zatem uniknąć odpowiedzialności z tytułu naruszenia autorskich praw osobistych twórcy czy też autorskich praw majątkowych, należy podjąć legalne kroki, aby dany utwór móc wykorzystać. Już samo uzyskanie zgody twórcy daje możliwość na dalsze wykorzystywanie przedmiotowego utworu.

Jeśli chcesz wiedzieć jak chronić umieszczaną przez siebie grafikę w Internecie, to przeczytaj ten artykuł.